पायधूळ : सारंग चव्हाण

एक दिवस सगळ्यांनी कराडला जाऊन यावे असे ठरले. आमच्या घराचा जिना बंद असला तरी हवा खेळती रहावी म्हणून जिन्याच्या भिंतीला वरपासून खालपर्यंत जाळी होती. त्यामुळे आम्ही घरी पोचलो तेव्हा जिना नुसता धुळीने माखलेला होता. चढून वर जाईपर्यंत हवेत नुसती धूळ उडाली. दार उघडून आत आलो तर सगळे घर सुद्धा धुळीने भरलेले होते. तरी नशीब तोंडाला मास्क होता. ती धूळ आणि जाळ्या नुसते वर वर साफ करायचे एकाला तीन हजार का कितीतरी द्यावे लागले. तरीसुद्धा त्यानंतर आम्ही दिवसभर धूळ झाडून घर साफ करतच होतो.

मी अनेकवेळा  आई – आप्पांना समजवायचा प्रयत्न केला होता की कराडचे घर आपण भाड्याने देऊया. घर मोठे, जिन्याची जाळी आणि भर चौकातल्या रहदारीमुळे एक दिवसही झाडले नाही तर घरभर धूळ व्हायची. त्यात पुण्याला आल्यापासून कराडला येणे कमीच झाले होते. चार महिन्यांतून एकदा गेले की आई एक दिवस साफसफाई करे, एक दिवस राही आणि परत पुण्याला येई.

लॉक डाऊन नंतर तर आम्ही एक वर्षभराने कराडला आलेलो. धुळीने सगळ्यांचीच तब्येत खराब झाली. त्यानंतर आम्ही परत पुण्याला गेलो आणि आप्पांना दवाखाना लागला. दीड दोन महिन्यात आप्पा  वारले. रविवारी सकाळी ICU मध्ये असताना ते गेले. मी आदल्या रात्रभर ICU च्या बाहेरच होतो. सकाळी ६ च्या सुमारास मला आत बोलावलं आणि डॉक्टरांनी सांगितलं की त्यांचं हृदय थांबलं आहे. ICU मध्ये आत येताना खूप आधीच चप्पल काढून यावे लागले होते. त्यामुळे ICU खूप चकचकीत स्वच्छ होते. आप्पांना CPR देत होते आणि मी लांबून बघत होतो. डॉक्टर म्हणाले फोन करून बोलावून घ्या सगळ्यांना. माझे तळपाय तेव्हा लख्ख स्वच्छ होते.

सगळे सोपस्कार पूर्ण करून पुण्याहून आम्ही कराडला आप्पांना लगेच घेऊन आलो. चुलत भावाला घराचं कुलूप तोडून धूळ झाडून घ्यायला आधीच सांगितलं होतं. आल्याबरोबर आप्पांना अंगणात ठेवलं. सगळ्यांनी एकामागून एक, गरम पाण्याने त्यांचे तळपाय चोळून धुतले. आता परत कधीच त्यांच्या पायाला धूळ लागणार नव्हती. स्मशानाकडे न्यायला त्यांना उचललं. मला पायात चप्पल घालण्याचं भानच नाही राहिलं. मला आप्पांचाच खूप राग आला. मी कॉलेजला असताना त्यांनी दारू सोडावी म्हणून मी पायात चप्पल घालणं सोडून दिलं होतं. काही दिवस काही वाटलं नव्हतं. पण नंतर प्रोफेसर आपुलकीने विचारू लागले तेव्हा शरम वाटू लागली होती. तेव्हा माझे पाय रोज काळेकुट्ट व्हायचे आणि मी ते रोज आप्पांना दाखवायचो. त्याचा काही उपयोग झाला नव्हता. आता त्यांना शेवटचं नेताना सुद्धा माझे पाय मातीने भरायचे ते भरलेच.

त्यांच्या तिसऱ्याला नेवैद्य घेऊन त्यांच्या अस्थी वेचायला परत सगळे स्मशानात गेले. तेव्हा मी मुद्दामच पायात काही घातले नव्हते. गुरवाने काही बाही पूजा केल्या. मला सांगितलं की दोन्ही हातांनी त्यांच्या अस्थी गोळा करायच्या. आप्पांची राख आणि लाकडाची राख एक झाली होती. आप्पा  गेले. त्या राखेत हात घालणं फार विचित्र वाटत होतं. शेवटी राखच होणार असेल तर एवढा मान अपमान करून काय झालं. सगळे एकामागोमाग एक आले आणि त्या राखेत हात घालून एक एक अस्थी गोळा करू लागले. ते सगळं झाल्यानंतर कावळ्याला नेवैद्य दिला, त्यानं लगेच शिवला आणि सगळ्यांनी हायसं केलं.